دانشجویان و رشته جامعه شناسی
جامعه شناسی از نگاه دانشجویان امریکایی: از انتخاب رشته تا بازار کار- بخش دوم
نویسنده: صادق فارسیان
تخمین زمان مطالعه: ۶ دقیقه
نوشتۀ پیشِ رو، بخش دوم از مطلبی است که در آن یافته‌های مطالعۀ طولی انجمن جامعه شناسی آمریکا ارائه شد. برای یادآوری، تحقیق در شش بعد یا موضوع، نظر دانشجویان دربارۀ رشتۀ جامعه شناسی را از انتخاب رشته تا بازار کار، توصیف می‌کند. در بخش اول، یافته‌های سه موضوع را آوردیم. این سه موضوع شامل «خصوصیات دانشجویان»، «علت انتخاب رشتۀ جامعه شناسی» و «دانش و تخصص به دست آمده توسط دانشجویان در دانشگاه» بود. در این متن، داده‌های مربوط به سه موضوع دوم (۴ تا ۶) به همراه نتیجه‌گیری آمده است.
- میزان مشارکت دانشجویان در فعالیت‌های مربوط به رشته (کلاسی و فراکلاسی)
در مقایسه با پیمایش ۲۰۰۵، درخواست دانشجویان از مسئولان دانشکده برای افزایش برنامه‌های فراکلاسی افزایش یافته است. در پیمایش اول (۲۰۰۵) نشان داده شده است که شرکت در این فعالیت‌ها، با موفقیت در یافتن کار و همچنین پذیرش از دانشگاه برای ادامۀ تحصیل، مخصوصا برای افرادی که خانواده تحصیلکرده‌ای ندارند، همبسته‌اند.
در پیمایش ۲۰۱۲، دوباره، مانند پیمایش ۲۰۰۵، ۱۵ فعالیت، موضوع پرسش‌ها است. از میان گزینه‌ها، فعالیت‌هایی که بیشتر با کلاس پیوند دارند، رایج‌اند. برای مثال بیش از ۹۰ درصد دانشجویان گفته‌اند که حداقل یک‌بار، برای کلاس‌های‌شان در پروژۀ گروهی شرکت کرده‌اند. همچنین دانشجویان مقطع کارشناسی فعالیت‌های بیشتری از مقاطع دیگر در حوزه‌هایی داشته‌اند که راه ادامۀ تحصیل یا ورود به بازار کار را هموار می‌کنند. برای مثال تقریبا دو برابر (۶۰ درصد در مقابل ۳۰ درصد در مقاطع ارشد و دکتری) بیشتر از مقاطع دیگر، مطالعۀ علمی مستقل داشته‌اند. همچنین دانشجویان این مقطع بسیار بیشتر از مقاطع دیگر برای دستیاری عضوی از هیئت علمی پذیرفته می‌شوند و همچنین بیشتر در جلسات جامعه‌شناختی سطح بالا شرکت می‌کنند.
در یک تفسیر، آن دسته از پاسخگویان مقطع کارشناسی که خانوادۀ تحصیل‌کرده‌تر و ثروتمندتر دارند، بی‌نیاز از کار پاره‌وقت، زمان بیشتری برای شرکت در این فعالیت‌ها دارند.
- رضایت دانشجویان از برنامه‌های آموزشی دانشکده
رضایت عمومی دانشجویان بالاست. به طور خاص، دست‌کم از هر سه نفر، دو نفر از کیفیت تدریس و همچنین دسترسی آسان به اساتید در وقت غیرکلاسی و همچنین تعامل با همکلاسی‌ها رضایت بالا دارند. هرچند فقط کمتر از ۳۰ درصد از دانشجویان، از کیفیت مشاوره‌های کاری یا با موضوع ادامۀ تحصیل رضایت بالا دارند. با توجه به اینکه براساس آمار حدود ۶۰ درصد از فارغ‌التحصیلان جامعه شناسی موفق به ورود به بازار کار می‌شوند، رقم پایین مشاوره‌های کاری گویای ناهمخوانی میان نیازهای دانشجو و فعالیت‌های دانشکده‌ای است. همچنین به طور محسوسی رضایت دانشجویان مقطع کارشناسی، بالاتر از مقاطع دیگر است. کلاس‌های کم‌جمعیت و تمرکز زیاد بر تدریس، در مقطع کارشناسی، این تفاوت (سطح بالای رضایت در مقطع کارشناسی با سطح پایین‌تر رضایت در مقاطع بالاتر) را توضیح می‌دهد.
- برنامه‌های آینده (پساتحصیلی)
در اینجا از دانشجویان دربارۀ برنامه‌های آینده و روش‌های جست‌وجوی کار، سوالاتی پرسیده شده است. بیش از نیمی از دانشجویان قصد ادامۀ تحصیل در دانشگاه یا مدارس حرفه‌ای دارند. اگرچه بر مبنای پیمایش اول (۲۰۰۵) بیشتر دانشجویانی که قصد ادامۀ تحصیل داشتند، وارد بازار کار شدند! هرچند ادامۀ تحصیل الزاما به این معنا نیست که از ورود به دنیای کار صرف‌نظر کنند. اما شگفت‌آور است که کمتر از نیمی از دانشجویان کارشناسی قصد ادامه تحصیل دارند؛ به یاد بیاوریم که سطح خانواده‌های بالا و شرکت در فعالیت‌های فراکلاسی در این مقطع بیشتر از مقاطع دیگر بوده است. در میان کسانی که قصد ادامۀ تحصیل دارند، ۶۰ درصد متمایل به ادامۀ تحصیل در مقطع ارشد (و نه مدارس حرفه‌ای) هستند. ۱۲ درصد گفته‌اند که قصد ادامه تحصیل در مقطع دکترا دارند. تقریبا تمام دانشجویان در هر سه مقطع گفته‌اند که قصد دارند تا ۱۲ ماه آینده مشغول به کاری شوند که بسیار از رقم پیمایش ۲۰۰۵ بالاتر رفته است.
اما از کسانی که کار پیدا کرده‌اند یا قصد پیدا کردن کار دارند، سوالاتی پرسیده شده است تا به دست آید که از چه روش‌ها و منابعی برای این کار استفاده کرده‌اند/می‌کنند. بیشترین تعداد پاسخگویان (سه‌چهارم) گفته‌اند که از طریق روابط غیررسمی (همکار، خانواده یا دوست) به کار رسیده یا می‌خواهند برسند. بالاترین میزان کسانی که از این روش استفاده کرده یا استفاده خواهند کرد، در مقطع کارشناسی هستند. با توجه به سطح بالای تحصیلات خانوادگی این دانشجویان، احتمالا سرمایۀ اجتماعی بیشتری دارند و راحت‌تر از دیگر دانشجویان، می‌توانند به روش غیررسمی امیدوار باشند. بین ۶۰ تا ۷۰ درصد دانشجویان (از جمله مقطع کارشناسی) گفته‌اند که می‌خواهند از آگهی‌های روزنامه یا سایت‌هایی چون لینکداین استفاده کنند. در همین حدود (۶۰ تا ۷۰ درصد) قصد دارند تا برای کارفرمایان پروپوزال بنویسند. در حدود ۲۵ درصد از دانشجویان نیز قصد دارند با کمک آژانس‌های کاریابی شغل پیدا کنند. سه روش اخیر، نیازی به سرمایۀ اجتماعی دوستان و آشنایان نزدیک ندارد. در حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از دانشجویان روش دستیاری در دانشکده یا مشورت با مشاوران کار را نیز راه دیگری برای جست‌وجوی کار معرفی کرده‌اند؛ اگرچه روش اخیر، بیشتر در مقاطع کارشناسی و ارشد طرفدار دارد تا دکتری. به طور کل دانشجویان دکتری کمتر متمایل به حمایت‌های دانشکده‌ای برای ورود به بازار کار هستند. شاید در این مقطع، فرض مسئولان دانشکده این است که دانشجویان دکتری به مدرسۀ عالی[۱] (نوعی مدرسۀ تخصصی که افراد را متناسب با رشته‌شان، در سطح پیشرفته‌ای از پژوهش و کار علمی تربیت می‌کنند) می‌روند و به جست‌وجوی شغل متناسب با رشته احتیاج ندارند.
این پیمایش، در شش موضوع (از مسیر انتخاب رشته تا بازار کار)، داده‌هایی از سه مقطع تحصیلی دانشجویان رشتۀ جامعه شناسی، جمع‌آوری کرد. اگرچه همۀ دانشجویان به دلیل علاقه به مفاهیم جامعه شناسی این رشته را انتخاب کردند و سطح عمومی رضایت‌شان از این انتخاب بالا بود، در هر مقطع تفاوت‌هایی برای رسیدن به اهداف آتی‌شان دیده می‌شود. دانشجویان کارشناسی سطح رضایت بالاتر و منابع بیشتر برای تحصیل و ورود به کار دارند. دانشجویان دکتری ظاهرا کمترین حمایت دانشکده‌ای و سازمانی، برای اهداف آتی‌شان دارند.
به طور کل، این نتایج، در بستر کشورمان (بلی، ایران) بصیرت‌بخش و به طور خاص در چندین و چند آمار و توضیح، گویای وضع مشابهی است. متن طولانی بود و در اینجا، جایی برای توضیح این شباهت‌ها نیست. فقط در پایان این نکته را باید بگویم که تفاوت‌ها هم کمتر از شباهت‌ها نبود و اگر نگویم بیشتر، کمتر از اهمیت شباهت‌ها نیست. اما مسئله این است که فهم شباهت‌ها و تفاوت‌ها براساس شهود و تجربۀ زیسته، جای خالی چنین تحقیقاتی را در کشور پر نمی‌کند.
[۱]. Graduate school
از انتخاب رشته تا بازار کار: چرا دانشجویان رشتۀ جامعه شناسی را انتخاب می‌کنند؟-بخش اول
